علوم مهندسی زیست محیطی

آشنایی با رشته علوم مهندسی زیست محیطی

ظهور رشته‌های بین رشته‌ای از خصوصیات عصر حاضر در صحنه آموزش عالی جهانی است. بر مبنای مطالعات انجام شده برای دورنمای رشته‌های مهندسی تا سال ۲۰۲۰ توسط آکادمی ملی مهندسی ایالات متحده در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵، رشته علوم مهندسی به عنوان هسته مرکزی در صحنه آموزش مهندسی بیست سال آینده قرار گرفته است. دوره‌های کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکترای علوم مهندسی از رشته‌های مطرح در دنیای علم و فناوری امروز است و در دانشگاه‌های معروف دنیا همچون دانشگاه برکلی کالیفرنیا، هاروارد و … وجود دارد.

تعریف
علوم مهندسی زیست محیطی، حوزه‌ای چند برنامه‌ای است که نیازمند همراهی اصول فیزیکی، شیمیائی و بیولوژی با تجزیه و تحلیل مهندسی برای محافظت محیط زیست و ترمیم آن است. رشته علوم مهندسی زیست محیطی درسهایی از دپارتمان‌های گوناگون را ترکیب می‌کند تا برنامه‌ای را که پایه‌ای قوی در علوم و مهندسی دارد، ایجاد کند. این رشته محیطی را فراهم می‌کند که در آن دانشجویان می‌توانند ضمن فراگیری فنون مهندسی، علائق خود را در حوزه‌های مختلف علوم نیز دنبال کنند. کارشناسی پیوسته علوم مهندسی زیست محیطی، دوره آموزشی مرکب از تعدادی دروس نظری، کاربردی و آزمایشگاهی و برنامه تحقیقاتی در زمینه مهندسی محیط زیست جهت افزایش اطلاعات کارشناسانی نظیر کارشناسان مهندسی عمران، مهندسی آب، مهندسی شیمی، مهندسی محیط زیست، مهندسی مکانیک و مهندسی بهداشت محیط و نیز ایجاد زمینه کافی جهت درک و توسعه و کاربرد تکنیک های موجود در این رشته است. با وجودی که گرایش مهندسی محیط زیست در رشته مهندسی عمران وجود دارد، برنامه علوم مهندسی پایه‌ای وسیعتر از آنچه در مهندسی عمران وجود دارد، ایجاد می‌کند. این گرایش دانشجویان را برای کار یا تحصیل در دوره‌های کارشناسی‌ارشد در شاخه‌های مرتبط با محیط زیست آماده می‌کند.

هدف
هدف از این رشته، آموزش افرادی است که دارای توانائیهای لازم جهت طراحی و نظارت برحسن اجرای پروژه های تخصصی در زمینه های مختلف مهندسی محیط زیست بوده و در ضمن قادر به انجام تحقیقات لازم جهت حل مسائل و مشکلات زیست محیطی کشور باشند. از جمله پروژه های تخصصی در زمینه های مختلف مهندسی محیط زیست کشور عبارتند از:

-شناخت و کنترل آلودگی منابع آب، خاک و هوا
-طراحی تاسیسات آب و فاضلاب شهری، روستایی و صنعتی
-کنترل آلودگیهای حاصل از مواد زائد جامد
-برنامه ریز و مدیریت اجرای طرحهای زیست محیطی

نقش و توانایی
مهندسین تربیت یافته این رشته قادرند با برخورداری از دانش علوم پایه قوی و درک عمیق از فنون و روشهای مهندسی، امر هدایت و اجرای پژوهشهای صنعتی بین رشته‌ای را عهده‌دار شوند. در کنار به کارگیری مهندسین این رشته در بخش R&D صنایع، امکان ادامه تحصیل آنها در رشته‌های سنتی مهندسی، به علت ماهیت چند رشته‌ای بودن آن فراهم است. امکان کار در چند دیسیپلین مهندسی در بازار کار رقابتی امروز، از توانائیهای برتر دانش آموختگان این رشته خواهد بود.

طول دوره تحصیل
براساس آئین‌نامه آموزشی دوره کارشناسی مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی، طول دوره کارشناسی علوم مهندسی چهار سال است و شامل هشت نیمسال تحصیلی است. حداکثر مجاز طول تحصیلات این دوره ۶ سال می‌باشد و در هر نیمسال تحصیلی ۱۶ هفته کامل آموزش وجود دارد. نظام آموزشی این دوره واحدی است و برای هر واحد درس نظری در هر نیمسال ۱۶ ساعت آموزش کلاسی در نظر گرفته شده است. تعداد واحدهای دوره کارشناسی علوم مهندسی ۱۴۱ واحد است.

ردیف دانشگاه
۱ دانشگاه اراک
۲ دانشگاه جیرفت
۳ دانشگاه شیراز
۴ دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
۵ دانشگاه کردستان
۶ دانشگاه ولایت ایرانشهر
۷ دانشگاه اردکان
۸ دانشگاه حکیم سبزواری
۹ دانشگاه بیرجند
۱۰ دانشگاه زابل
۱۱ دانشگاه صنعتی اصفهان
۱۲ دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر
۱۳ دانشگاه گیلان
۱۴ دانشگاه یزد
۱۵ دانشگاه غیر انتفاعی شمال – آمل
۱۶ دانشگاه تهران
۱۷ دانشگاه سمنان
۱۸ دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء
۱۹ دانشگاه فردوسی مشهد
۲۰ دانشگاه ملایر
۲۱ آموزشکده محیط زیست وابسته به سازمان حفاطت محیط کرج
۲۲ دانشگاه غیر انتفاعی علامه محدث نوری

دروس عمومی
ردیف نام درس
۱ دو درس ازدروس مبانی نظری اسلام
۲ یک درس از دروس اخلاق اسلامی
۳ یک درس از دروس انقلاب اسلامی
۴ یک درس ازدروس تاریخ وتمدن اسلامی
۵ یک درس از دروس آشنایی با منابع اسلامی
۶ ادبیات فارسی
۷ زبان عمومی
۸ تربیت بدنی ۱
۹ تربیت بدنی ۲

دروس پایه رشته علوم و مهندسی محیط زیست
ردیف نام درس
۱ ریاضیات عمومی
۲ شیمی عمومی
۳ فیزیک عمومی
۴ شیمی آلی
۵ آمار و احتمالات
۶ جانورشناسی
۷ زمین‌شناسی
۸ گیاهشناسی عمومی
۹ اکولوژی
۱۰ ژنتیک
۱۱ میکروبیولوژی
۱۲ رسم فنی
۱۳ کارتوگرافی

دروس اصلی رشته علوم و مهندسی محیط زیست
ردیف نام درس
۱ هوا و اقلیم‌شناسی
۲ اقتصاد عمومی
۳ خاکشناسی عمومی
۴ شناخت محیط زیست
۵ هیدرولوژی عمومی
۶ جامعه شناسی عمومی
۷ مساحی و نقشه‌برداری
۸ عکس‌های هوایی
۹ حفاظت خاک
۱۰ درخت‌ها و درخچه‌های ایران
۱۱ آشنایی با رایانه
۱۲ گیاهان آبزی
۱۳ شناسایی گیاهان مرتعی
۱۴ مبانی سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی

دروس تخصصی الزامی رشته علوم و مهندسی محیط زیست
ردیف نام درس
۱ بوم‌شناسی مهره‌داران
۲ مبانی مدیریت حیات‌وحش
۳ زیست‌شناسی و شناخت حیوانات شکاری
۴ حقوق و مدیریت محیط‌ زیست
۵ اکولوژی دریاها و دریاچه‌ها
۶ فنون و مدیریت حیات‌وحش
۷ آلودگی هوا
۸ انسان و محیط زیست
۹ مناطق حفاظت‌شده، پارک‌های ملی و جنگلی۹
۱۰ پارکداری
۱۱ ارزیابی محیط زیست
۱۲ طراحی و مهندسی پارک‌های ملی و جنگلی
۱۳ آلودگی آب و خاک
۱۴ زیست شناسی حفاظت
۱۵ جلسه بحث
۱۶ پروژه

دروس اختیاری رشته علوم و مهندسی محیط زیست
ردیف نام درس
۱ محیط زیست و کشاورزی
۲ بهسازی طبیعت و حفظ محیط زیست
۳ بوم شناسی
۴ تاکسیدرمی
۵ ماهی شناسی عمومی
۶ آبزی پروری
۷ جنگل‌شناسی عمومی
۸ ترویج و آموزش منابع طبیعی
۹ آبزیان
۱۰ ژئومرفولوژی
۱۱ جاده‌سازی
۱۲ طرح آزمایش‌های کشاورزی (۱)
۱۳ فیزیولوژی جانوری
۱۴ مدیریت مواد ذائد و جامد
۱۵ جنگلکاری و نهالستان‌های جنگلی
۱۶ بوم شناسی تالابها
۱۷ مرتعداری
۱۸ کارآفرینی عمومی
۱۹ فضای سبز شهری
۲۰ اکوتوریسم
۲۱ دوزیستان و خزندگان ایران
۲۲ پرنده شناسی
۲۳ لیمنولوژی عمومی

آینده شغلی و بازار کار
در حال حاضر بحران محیط زیست در تمام دنیا وجود دارد و اهمیت این رشته هر روز در حال افزایش است و به همین منظور نیاز است افرادی بتوانند با کسب دانش و تخصص کافی در حل مشکلات زیست محیطی کره زمین قدم های مثبتی بردارند. در کشور ما سازمانی تحت عنوان سازمان محیط زیست وجود دارد که اصلی ترین مکان برای استخدام فارغ التحصیلان رشته محیط زیست است.

البته علاوه بر این سازمان نهادهای دیگری مانند شهرداری، وزارت جهاد و کشاورزی، سازمان هواشناسی، سازمان منابع طبیعی و دیگر نهادهایی که به کارشناسان محیط زیست در جهت ارائه مشاوره نیاز دارند. این امر به دلیل این است که دستگاه ها و کارخانه های مختلف باید بتوانند سیاست های تولیدی خود را منطبق بر اصول محیط زیست اجرا کنند تا کمترین آسیب به محیط زیست وارد شود.

افرادی که بتوانند در رشته محیط زیست دانش خود را افزایش دهند و مقاطع بالا را طی کنند بدون شک می توانند در یکی از سازمان ها مشغول به کار شده و کمک بسیار بزرگی به بهبود محیط زیست کشور کنند.

فارغ التحصیل محیط زیست می تواند در سازمان پارک ها و فضای سبز، مدیریت پارک های ملی و منطقه ای و سازمان حفاظت محیط زیست مشغول به کار شود. امکان همکاری با سازمان های محیط زیست در زمینه شناخت منابع آلودگی در هوا، آب یا خاک و تشخیص میزان آلودگی های کمّی و کیفی نیز وجود دارد. وزارت کشور، وزارت نیرو، شهرداری و وزارت نفت از دیگر مراکز جذب دانش آموختگان است.

توانایی مورد نیاز و قابل توصیه
اولین شرط موفقیت در این گرایش داشتن علاقه و تعهد نسبت به محیط زیست است و تحصیل در آن، برای افراد بی علاقه، جذابیت چندانی نخواهد داشت. داشتن ذهن فعال، توان تجزیه و تحلیل بالا و علاقه مندی به دروس پایه مثل ریاضی، فیزیک،‌ شیمی،‌ زیست شناسی و آمار در موفقیت در این رشته بسیار موثر است. در ضمن داوطلب، نباید از سفرهای پی در پی و کار در محیط خارج از شهر ابایی داشته باشد.

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
امکان ادامه تحصیل این رشته تا مقطع دکتری فراهم است.