- ریاضی و فیزیک
مهندسی نفت
مهندسی نفت (به انگلیسی: Petroleum engineering) کاربرد دانش، فناوری، ریاضیات و اقتصاد در فرایند اکتشاف، استخراج، برآورد مخزن و توسعهٔ نفت، گاز و سایر ترکیبات هیدروکربنی از مخازن زیرزمینی و انتقال آنها به پالایشگاه، صنایع پاییندستی و مصرفکنندهاست. شایان توجه است که پالایش نفت در حیطۀ صنایع پاییندستی صنایع نفت و گاز بوده و در محدودۀ مهندسی شیمی قرار میگیرد.
مهندس نفت روش های استخراج نفت و گاز از زیر زمین را طراحی کرده و توسعه می دهد.محل کار مهندس نفت در دفاتر کاری، پالایشگاه ها، محل های حفاری و یا آزمایشگاه های تحقیقاتی می باشد.
پس از کشف منابع نفتی یا گازی، مهندس نفت با همکاری زمین شناسان و دیگر متخصصان، ساختار زمین و خصوصیات صخره های حاوی ذخایر و روشهای حفاری را تعیین کرده و عملیات حفاری را آغاز و مدیریت می کند. از آنجایی که تنها درصد کمی از نفت و گاز موجود در منبع تحت فشار طبیعی از چاه فوران می کند، لذا مهندس نفت از انواع روشهای مختلف به منظور استخراج منابع هیدروکربنی استفاده می کند. این روشها شامل تزریق آب، مواد شمیایی، گاز یا بخار به درون یک منبع نفت جهت با فشار بیرون راندن نفت بیشتر می باشد. از آنجایی که حتی با به کارگیری کاملترین روشهای امروزی تنها قسمتی از نفت یا گاز یک منبع کشف می شود، لذا مهندس نفت به امور تحقیقاتی و گسترش فناوری و روشهای کار آمدتری می پردازد تا میزان کشف را افزایش داده و از هزینه حفاری و مراحل تولید بکاهد.
در مجموع مهندس نفت در یکی از حوزه های اکتشاف، حفاری و یا بهره برداری کار می کند. مهندس نفت با تخصص بهره برداری به بررسی تولید از مخازن نفت و گاز و رفع مشکلات مربوطه میپردازد. تخصص او معمولا پس از به اتمام رسیدن کشف مخزن و حفاری آن به کار می آید و مهمترین کار یک مهندس نفت در حوزه بهره برداری، جلوگیری از افت فشار ناگهانی چاه به دلیل بهره برداری نامناسب و صیانت از مخزن جهت بهره برداری بیشتر می باشد.
مهندس نفت با تخصص مخزن، به عنوان یکی دیگر از بازیگران عرصه نفت، پس از اکتشاف منابع هیدروکربنی (نفت، گاز و …. ) توسط تیم اکتشاف، به منظور تکمیل کار و بررسی بیشتر مخازن یافت شده و مدل سازی آنها به منظور انجام عملیات بعدی وارد میدان می شود.
مهمترین کار یک مهندس نفت در بخش مخازن عبارت است از : بررسی قابلیت تولید در مخزن با بکارگیری و بهره مندی از شیوههای جدید مطالعاتی و مدلسازی، ارزیابی توزیع فشار و توجیه افت آن در مخزن و چگونگی کنترل آن، انتخاب و ارائه روش عملی افزایش برداشت از مخازن با احتساب ملاحظات فنی واقتصادی و مدیریت و صیانت از مخازن نفت و گاز کشور.
مهندسان مخازن فعالیتهایی شبیه به مهندسان بهرهبرداری دارند و درواقع یک جور پل ارتباطی بین تیم اکتشاف و حفاری و تیم بهرهبرداری هستند و حلقه گمشده ارتباطی بین این دو گروه میباشند.
پس از اکتشاف و شناسایی و مدل سازی مخازن نفت، مهندس نفت در حوزه حفاری عملیات هایی نظیر عملیات حفاری، مهندسی گل حفاری و … را به منظور دستیابی به نفت یا گاز موجود در مخازن بر عهده دارد. فعالیت این گروه از متخصصان منجر به استخراج نفت توسط بهرهبرداران میشود. مهندسی نفت با تخصص حفاری یکی از سخت ترین و پر خطر ترین، و البته پر درآمد ترین مشاغل نفتی می باشد. از جمله ویژگی های مهم مهندسین حفاری، توانایی کار در شرایط دشوار و عملیاتی-بیابانی است که معمولا دوری از خانواده بر این سختی میافزاید.
دروس مشترک در گرایشهای مختلف مهندسی نفت
ریاضی عمومی، معادلات دیفرانسیل، ریاضیات مهندسی، شیمی عمومی، شیمی آلی، فیزیک، برنامهنویسی کامپیوتر، زمینشناسی عمومی، موازنه انرژی و مواد، استاتیک و مقاومت مصالح، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، کنترل فرآیندها، زمینشناسی نفت ، مبانی فرآیندهای صنایع نفت، خواص سنگهای مخزن، خواص سیالات مخزن، کارگاه عمومی ، کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی، مبانی چاه آزمایی، نمودارگیری چاه ، مهندسی مخازن، زمینشناسی ساختمان.
گرایش مهندسی اکتشاف
اولین مرحله برای بهرهبرداری یا برداشت نفت، کشف حوزههای نفتی است که این کار توسط لرزه نگاری انجام میگیرد. مهندسین اکتشاف، امواج صوتی را به اعماق زمین فرستاده و سپس امواج برگشتی را اندازهگیری و پردازش میکنند تا به وجود یا عدم وجود نفت در درون زمین پی ببرند. این گرایش ارتباط نزدیکی با زمینشناسی دارد.
دروس تخصصی گرایش مهندسی اکتشاف
ژئوفیزیک، ژئوشیمی آلی (نفت)، تخمین و ارزیابی ذخایر نفتی، زمینشناسی ایران و مناطق همجوار، روشهای افزایش برداشت از مخازن، عملیات زمینشناسی ایران، مهندسی مخازن نفت، میکروپالئونتولوژی، اصول حفاری، گل حفاری و سیمانکاری چاهها، زمینشناسی نفت، چاهنگاری، زمینشناسی مهندسی، زمین ساخت، مکانیک محیطهای ناپیوسته سنگی، زمینشناسی مناطق دریایی، زمینشناسی عمومی، سنگشناسی (رسوبی ـ آذرین و دگرگونی)، کانیشناسی، برداشت زمینشناسی، زمینشناسی ساختمانی، فتوژئولوژی و سنجش از راه دور، پتروفیزیک،مکانیک سیالات، فسیلشناسی(دیرینهشناسی)، رسوبشناسی، چینهشناسی، بررسی فنی ـ اقتصادی، مبانی مهندسی نفت، زمینشناسی زیرزمینی.
گرایش مهندسی حفاری
طراحی تجهیزات حفاری و انجام عملیات در مناسبترین شرایط و ارزیابی اثرات تکنولوژی حفاری و استخراج بر محیط زیست کشور و ارائه راههای مناسب برای جلوگیری از تخریب آن، جزو فعالیتهای این گرایش است. یک مهندس حفار روشهایی را ارائه میدهد که هزینه حفاری را پایین و راندمان کار را بالا میبرد.
دروس تخصصی گرایش مهندسی حفاری
مبانی مهندسی برق، دینامیک، مهندسی حفاری ، سیمان حفاری، گل حفاری، مهندسی حفاری پیشرفته ، اسیدکاری در عملیات.
گرایش مهندسی مخازن نفت
دانش مهندسی مخازن به این میپردازد که ما در یک حوزه نفتی در اعماق زمین مثلاً در عمق ۲ یا ۳ هزار متری چه مقدار نفت و گاز داریم و چه مقدار از آن قابل دسترسی میباشد و با چه سرعتی میتوان از مخزن مورد نظر برداشت کرد؟ مهندسی نفت گرایش مخازن، نوع مخزن نفت یا گاز و همچنین فشار، دما و عمق آن از سطح زمین را مشخص میکند زیرا موارد فوق در نحوه برداشت و استخراج نفت از مخازن تاثیر دارد.
دروس تخصصی گرایش مهندسی مخازن نفت
مکانیک سیالات دو فازی، انتقال جرم، ترمودینامیک، مهندسی مخازن، مطالعات مخازن، عملیات بهرهبرداری، روشهای افزایش وبرداشت مخازن، مدیریت و صیانت از مخازن. گرایش مهندسی بهرهبرداری از منابع نفت امروزه اکثر مخازن نفت کشور ما دچار افت فشار شدهاند به همین دلیل نفت به صورت طبیعی به سطح زمین نمیرسد و در نتیجه حضور مهندسین بهرهبرداری از منابع نفت، یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. افرادی که با استفاده از روشهای علمی بهتر و اصولیتر، از مخازن نفتی بهرهبرداری میکنند.
دروس تخصصی گرایش مهندسی بهرهبرداری از منابع نفت
مکانیک سیالات دوفازی، اصول ژئوفیزیک اکتشافی، مهندسی مخازن ، مهندسی حفاری، عملیات بهرهبرداری، روشهای افزایش و برداشت از مخازن، تخمین مخازن در چاههای اکتشافی، آزمایشگاه نفت.
توانایی های مورد نیاز و قابل توصیه:
علاوه بر دو درس ریاضی و فیزیک که دو درس پایه در تمامی رشته های مهندسی از جمله رشته مهندسی نفت است، درس زبان انگلیسی نیز در این رشته اهمیت ویژه ای دارد. چون در دانشگاه صنعت نفت از منابع انگلیسی برای دروس تخصصی استفاده می شود. همچنین در این دانشگاه تنها از بین داوطلبان مرد دانشجو پذیرفته می شود. چون نوع کار فارغ التحصیلان این رشته سنگین است و محیط کارشان نیز خارج از شهر است، دانشجویان این دانشگاه از بین داوطلبان مرد انتخاب می شوند برای مثال یک مهندس حفاری در وزارت نفت باید ۱۵ روز خارج از شهر و دور از خانواده باشد و سپس یک هفته مرخصی دارد. شرایطی که مطمئناً برای خانم ها دشوار می باشد.
ردیف نام دانشگاه کاردانی کارشناسی ارشد دکترا
۱ آزاد- جهرم *
۲ آزاد- شیراز *
۳ آزاد- علوم و تحقیقات تهران *
۴ آزاد- فیروزآباد *
۵ آزاد- گچساران *
۶ آزاد-ماهشهر *
۷ صنعت نفت *
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر (کارشناسی ارشد و … )
این رشته در مقطع کارشناسی ارشد در ۳ گرایش در داخل کشور تدریس می گردد.
رشته های مشابه و نزدیک به این رشته در حال حاضر
با توجه به وجود گرایش طراحی فرآیندهای صنایع نفت در رشته مهندسی شیمی، این دو رشته دارای برخی تشابهات می باشند.
گرایش مهندسی اکتشاف:
اولین مرحله برای بهرهبرداری یا برداشت نفت، کشف حوزههای نفتی است که این کار توسط لرزه نگاری انجام میگیرد. مهندسین اکتشاف، امواج صوتی را به اعماق زمین فرستاده و سپس امواج برگشتی را اندازهگیری و پردازش میکنند تا به وجود یا عدم وجود نفت در درون زمین پی ببرند. این گرایش ارتباط نزدیکی با زمینشناسی دارد.
گرایش مهندسی حفاری:
طراحی تجهیزات حفاری و انجام عملیات در مناسبترین شرایط و ارزیابی اثرات تکنولوژی حفاری و استخراج بر محیط زیست کشور و ارائه راههای مناسب برای جلوگیری از تخریب آن، جزو فعالیتهای این گرایش است. یک مهندس حفار روشهایی را ارائه میدهد که هزینه حفاری را پایین و راندمان کار را بالا میبرد.
گرایش مهندسی مخازن نفت:
دانش مهندسی مخازن به این میپردازد که ما در یک حوزه نفتی در اعماق زمین مثلاً در عمق ۲ یا ۳ هزار متری چه مقدار نفت و گاز داریم و چه مقدار از آن قابل دسترسی میباشد و با چه سرعتی میتوان از مخزن مورد نظر برداشت کرد؟ مهندسی نفت گرایش مخازن، نوع مخزن نفت یا گاز و همچنین فشار، دما و عمق آن از سطح زمین را مشخص میکند زیرا موارد فوق در نحوه برداشت و استخراج نفت از مخازن تأثیر دارد.
تعداد کل واحد های درسی مجموعه ۱۵۰ تا ۱۵۳ واحد به شرح زیر است:
۱- دروس عمومی ۲۳ واحد
۲- دروس پایه ۳۴ واحد
۳- دروس اصلی ۶۴ واحد
نام درس ردیف نام درس
آز انتقال حرارت ۲ آز شیمی آلی ۱
آز شیمی آلی ۲ ۴ آز شیمی فیزیک ۲
آز عملیات واحد ۶ آز مبانی مهندسی برق ۱
آز مکانیک سیالات ۸ آز کنترل فرآیندها
آزمایشگاه فرآیند گاز ۱ ۱۰ آزمایشگاه نفت
آمار و احتمالات مهندسی ۱۲ اخلاق و تربیت اسلامی ۱ و ۲
استاتیک و مقاومت مصالح ۱۴ اصول حفاظت محیط زیست
اصول مهندسی احتراق ۱۶ اقتصاد طرح مهندسی
انتقال جرم ۱۸ انتقال حرارت ۱
انتقال حرارت ۲ ۲۰ انتقال و توزیع گاز
انقلاب اسلامی و ریشههای آن از قرن سیزدهم ۲۲ ایمنی در صنایع نفت
برنامه نویسی کامپیوتر ۲۴ بهینهسازی و برنامه ریزی خطی
پروژه ۲۶ تاریخ اسلام
تربیت بدنی ۲ ۲۸ تربیت بدنی ۱
ترمودینامیک مهندسی شیمی ۱ ۳۰ ترمودینامیک مهندسی شیمی ۲
تصفیه آبهای صنعتی ۳۲ خواص مواد
خوردگی در صنایع نفت ۳۴ درس انتخابی
روشهای اندازهگیری کمیتهای مهندسی ۳۶ ریاضی عمومی ۱
ریاضی کاربردی ۱ ۳۸ زبان خارجی ۱ (نظری و عملی)
زبان خارجی ۲ ۴۰ زیستشناسی
سیالیت ذرات جامد ۴۲ سینتیک و طرح راکتور
شیمی آلی ۱ ۴۴ شیمی آلی ۲
شیمی پالایش ۴۶ شیمی تجزیه و ازمایشگاه
شیمی عمومی ۱ ۴۸ شیمی عمومی ۲
شیمی فیزیک ۱ ۵۰ شیمی فیزیک ۲
عملیات واحد ۱ ۵۲ عملیات واحد ۲
فارسی ۱ ۵۴ فارسی ۲
فرآیند گاز ۱ ۵۶ فرآیند گاز ۲
فرآیندهای پالایش ۵۸ فرآیندهای پتروشیمی
فرآیندهای پتروشیمیایی ۱فرآیندهای پتروشیمیایی ۲ ۶۰ فیزیک الکتریسیته و مغناطیس
فیزیک مدرن ۶۲ فیزیک مکانیک
مبانی شیمی و تکنولوژی پلیمر ۶۴ مبانی مهندسی برق ۱
مبانی مهندسی برق ۲ ۶۶ متون اسلامی (آیات و احادیث)
مدیریت صنعتی ۶۸ معارف اسلامی ۲
مقدمات مهندسی پالایش ۷۰ مقدمات مهندسی پالایش نفت و گاز
مقدمهای بر مدلسازی و مشابهسازی ریاضی ۷۲ موازنه انرژی و مواد
مکانیک سیالات ۱ ۷۴ مکانیک سیالات ۲
نقشه کشی صنعتی ۱ ۷۶ کاتالیزورهای صنعتی
کارآموزی ۷۸ کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی
کارگاه ۸۰ کنترل فرآیندها
دروس مشترک در گرایشهای مختلف مهندسی نفت:
ریاضی عمومی، معادلات دیفرانسیل، ریاضیات مهندسی، شیمی عمومی، شیمی آلی، فیزیک، برنامهنویسی کامپیوتر، زمینشناسی عمومی، موازنه انرژی و مواد، استاتیک و مقاومت مصالح، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، کنترل فرآیندها، زمینشناسی نفت ، مبانی فرآیندهای صنایع نفت، خواص سنگهای مخزن، خواص سیالات مخزن، کارگاه عمومی ، کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی، مبانی چاه آزمایی، نمودارگیری چاه ، مهندسی مخازن، زمینشناسی ساختمان.
دروس تخصصی گرایش مهندسی اکتشاف:
ژئوفیزیک، ژئوشیمی آلی (نفت)، تخمین و ارزیابی ذخایر نفتی، زمینشناسی ایران و مناطق همجوار، روشهای افزایش برداشت از مخازن، عملیات زمینشناسی ایران، مهندسی مخازن نفت، میکروپالئونتولوژی، اصول حفاری، گل حفاری و سیمانکاری چاهها، زمینشناسی نفت، چاهنگاری، زمینشناسی مهندسی، زمین ساخت، مکانیک محیطهای ناپیوسته سنگی، زمینشناسی مناطق دریایی، زمینشناسی عمومی، سنگشناسی (رسوبی ـ آذرین و دگرگونی)، کانیشناسی، برداشت زمینشناسی، زمینشناسی ساختمانی، فتوژئولوژی و سنجش از راه دور، پتروفیزیک،مکانیک سیالات، فسیلشناسی(دیرینهشناسی)، رسوبشناسی، چینهشناسی، بررسی فنی ـ اقتصادی، مبانی مهندسی نفت، زمینشناسی زیرزمینی.
دروس تخصصی گرایش مهندسی حفاری:
مبانی مهندسی برق، دینامیک، مهندسی حفاری ، سیمان حفاری، گل حفاری، مهندسی حفاری پیشرفته ، اسیدکاری در عملیات.
دروس تخصصی گرایش مهندسی مخازن نفت:
مکانیک سیالات دو فازی، انتقال جرم، ترمودینامیک، مهندسی مخازن، مطالعات مخازن، عملیات بهرهبرداری، روشهای افزایش وبرداشت مخازن، مدیریت و صیانت از مخازن. گرایش مهندسی بهرهبرداری از منابع نفت امروزه اکثر مخازن نفت کشور ما دچار افت فشار شدهاند به همین دلیل نفت به صورت طبیعی به سطح زمین نمیرسد و در نتیجه حضور مهندسین بهرهبرداری از منابع نفت، یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. افرادی که با استفاده از روشهای علمی بهتر و اصولیتر، از مخازن نفتی بهرهبرداری میکنند.
دروس تخصصی گرایش مهندسی بهرهبرداری از منابع نفت:
مکانیک سیالات دوفازی، اصول ژئوفیزیک اکتشافی، مهندسی مخازن ، مهندسی حفاری، عملیات بهرهبرداری، روشهای افزایش و برداشت از مخازن، تخمین مخازن در چاههای اکتشافی، آزمایشگاه نفت.
نقش و توانایی فارغ التحصیلان:
با در نظر گرفتن اهداف رشته، دانش آموختگان خواهند توانست:
• با آشنایی با ملاحظات حقوقی، مدیریت دعاوی و حل اختلاف، در گروه های مذاکره کننده قراردادهای نفت و گاز موثر باشند.
• با آشنایی با مسائل مربوط به قیمت گذاری و مدیریت ریسک در بازارهای بین المللی نفت، در بازار منطقه و جهانی نفت و گاز و در میان نقش آفرینان این بازار به فعالیت موثر و کارآمد بپردازند.
• با آشنایی نسبی با مباحث فنی نفت و گاز، جوابگوی نیازهای حقوقی، اقتصادی و صنعتی به هر یک از طرفهای مشغول در پروژه های نفت و گاز باشند.
• با آشنایی نسبی با مسائل تامین مالی و مدیریت و کنترل پروژه ها، در حوزه مسایل تامین مالی در قراردادهای نفت و گاز، مدیریت و کنترل پروژه ها و چگونگی جذب سرمایه و فناوری بین المللی و همچنین رژیم های مالی بین شرکتهای ملی نفت و دولتها نقش موثری ایفا کنند.
کاربردهای اختصاصی رشته در جامعه:
دانش آموختگان این رشته می توانند در حوزه های زیر به عنوان مدیر قراردادها، مذاکره کننده، مدیر پروژه ها، کارشناس اجرایی، مشاور و یا سیاستگذار موثر باشند: وزارت نفت- شرکت ملی نفت- شرکت ملی گاز- کلیه شرکتهای تابعه وزارت نفت- کمیسیون های مجلس شورای اسلامی- دیوان محاسبات- شورای اقتصاد- سازمان بازرسی کل کشور- سازمانها و شرکتهای غیر دولتی- خدمات مشاوره ای حقوقی و مالی در پروژه های نفت و گاز و …
قطعاً اولین بازار کار موجود برای فارغالتحصیلان این رشته وزارت نفت است اما دانشگاه صنعت نفت در حال حاضر دانشجویان این رشته را بورسیه نمیکند بلکه اگر سطح علمی دانشجویی خوب باشد، در نهایت جذب وزارت نفت میشود. البته در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد از دانشجویان جذب وزارت نفت میشوند و مابقی آنها نیز جذب صنایع شیمایی خصوصی میشوند چرا که بیشتر واحدهای رشته مهندسی نفت با رشته مهندسی شیمی مشترک است.
درآمد و حقوق مهندس نفت:
در جدیدترین پژوهش صورت گرفته در اواخر سال ۱۳۹۲ توسط تعدادی از متخصصان شغلی کشور، گروه های مختلف شغلی از نظر درآمدی مورد بررسی قرار گرفته اند. بر این اساس متوسط حقوق و درآمد مهندسان نفت در سمت های مختلف شغلی و در رده های مختلف سازمانی (کارشناس، سرپرست و مدیر) استخراج شده است.
برخی از سمت هایی که در این پژوهش در نظر گرفته شده اند شامل مهندس نفت، مهندس پتروشیمی، کارشناس حفاری، بازرس فنی، مدیر پروژه، مدیر راه اندازی، کارشناس فرآیند و … می باشند که یک مهندس نفت می تواند در هر یک از آنها استخدام شده و فعالیت نماید.
برای مهندس نفت در هر سمت و در هر رده سازمانی حداقل، حداکثر و متوسط درآمد ماهیانه ذکر شده است. به عنوان مثال مهندسان نفتی که در سمت مدیر پروژه در رده مدیر کار می کنند، در اواخر سال ۱۳۹۲، حداقل درآمد ۲۰۷۰۰۰۰ تومان، حداکثر درآمد ۶۶۵۰۰۰۰ تومان و متوسط درآمد ماهیانه ۴۰۰۰۰۰۰ تومان را داشته اند.