- ریاضی و فیزیک
مهندسی هوافضا
مهندسی هوافضا (به انگلیسی: Aerospace engineering) شاخهای است از مهندسی که با طراحی هواپیما، فضاپیما، ماهواره، ماهواره برها و مسائل و موضوعات وابسته به آنها و همچنین طراحی و سیستم ها با تکنولوژی بالا مانند خودروهای کم مصرف و تجهیزات نفت و گاز و سیستم های تولید توان سر وکار دارد.
مهندسی هوافضا یکی از پیشروترین زمینههای پژوهشی است و بودجههای کلان نظامی و غیرنظامی که صرف این رشته میشود زمینههای پیشرفت و جهش در دیگر رشتههای دانش و مهندسی را فراهم ساختهاست.
مهندسی هوافضا دانشی راهبردی است که در آن از دانشهای دیگر مانند مکانیک، متالورژی، علوم رایانه، عمران و الکترونیک بهرهگیری میشود.
به عبارت دیگر مهندسی هوا فضا مجموعهای از علوم و تواناییهای علمی و عملی در زمینه تحلیل، طراحی و ساخت وسایل پرنده نظیر هواپیماها، بالگردها، گلایدرها، موشکها و ماهوارهها است. این رشته بر چهار پایه آئرودینامیک ، جلوبرندگی ، مکانیک پرواز و سازههای هوافضایی استوار است.که در این میان آئرودینامیک به مطالعه و بررسی جریان هوا، محاسبه نیروها و گشتاورهای ناشی از آن بر روی جسم پرنده میپردازد و مهندس هوافضا با فراگیری این علم به تحلیل جریانهای پیچیده در اطراف اجسام پرنده پرداخته و با به دست آوردن نیروهای آئرودینامیکی امکان بررسی پایداری و طراحی سازه را فراهم میکند. “جلوبرندگی” به مطالعه و بررسی سیستمهای جلوبرنده اعم از موتورهای پیستونی، توربینی، راکتها و نحوه تولید نیروی رانش در آنها میپردازد. “مکانیک پرواز” به مطالعه و بررسی رفتار و حرکات جسم پرنده با استفاده از اطلاعات آئرودینامیکی، هندسی و وزنی میپردازد در واقع علم مکانیک پرواز از “عملکرد” تشکیل میشود و “عملکرد” به بررسی بُرد، مسافت نشست و برخاست، مداومت پروازی در سرعتهای مختلف و پایداری و کنترل وسایل پرنده میپردازد و در نهایت “سازههای هوافضایی” به مطالعه و بررسی سازههای هواپیما و دیگر وسایل پرنده میپردازد و هدف آن طراحی سازههایی است که علاوه بر استحکام کافی در برابر بارهای آئرودینامیکی و سایر بارهای استاتیکی وارد بر وسایل پرنده ، حداقل وزن را نیز داشته باشند.
هدف اصلی صنعت هوافضا طراحی و ساخت وسایل پرنده است، در نتیجه فارغالتحصیلان مهندسی هوافضا میتوانند در صنایع و موسسات تحقیقاتی هواپیمایی، موشکی و ماهواره فعالیت نمایند و همچنین در کلیه سازمانهایی که به نحوی از وسایل پرنده استفاده میکنند، به عنوان کارشناس و محقق خدمت نمایند. اما علاوه بر اشتغال در مراکز فوق، یک مهندس هوافضا با تسلط بر علوم آئرودینامیک، طراحی سازه و روشهای طراحی توربو ماشینها توانایی کار در شاخههای متعددی از مهندسی و پروژههای خارج از حیطه صنایع هوافضایی را نیز دارد.
توانایی های مورد نیاز و قابل توصیه:
دانشجوی این رشته باید در کارهایش نظم و برنامه ریزی داشته باشد چون حجم مطالبی که در طول یک ترم ارائه می شود، زیاد بوده و مطالعه آنها مستلزم یک برنامه ریزی دقیق می باشد.
زیربنای این رشته ریاضیات است و همچنین فیزیک و شیمی تا حدودی لازم می باشد و البته همین جا لازم است توصیه کنیم که دانش آموزان اگر در درس زبان خارجی ضعیف هستند، وارد این رشته نشوند چون بیشتر دروس این رشته به زبان انگلیسی وابسته می باشد.
دانشجوی این رشته باید آمادگی کار در کارخانجات را داشته باشد. مهندسی هوافضا یک رشته فنی است و عموما کسانی که وارد رشته های فنی می شوند، باید آمادگی کار در کارخانجات را داشته باشند و همچنین باید افراد قوی و دارای پشتکار وارد این رشته بشوند تا به یاری اراده قوی خود در پیشبرد این رشته نوپا موفق گردند.
نام دانشگاه
مقطع تحصیلی
کارشناسی کارشناسی ارشد دکترا
۱ صنعتی شریف
۲ صنعتی امیرکبیر
۳ آزاد علوم و تحقیقات تهران
۴ خواجه نصیر الدین طوسی
۵ صنعتی مالک اشتر
۶ پژوهشگاه فضایی ایران
۷ تربیت مدرس
۸ تهران
۹ فردوسی مشهد
۱۰ جامع امام حسین (ع)
۱۱ علوم و فنون هوایی شهید ستاری
۱۲ علم و صنعت ایران
۱۳ شهید بهشتی
۱۴ صنعتی شیراز
۱۵ سمنان
۱۶ صنعتی سهند
۱۷ تبریز
۱۸ شاهرود
۱۹ غیر انتفاعی احرار-رشت
۲۰ صنعتی ارومیه
۲۱ آزاد واحد نجف اباد
۲۲ آزاد واحد گرمسار
۲۳ آزاد واحد بناب
۲۴ آزاد واحد رامسر
۲۵ پیام نور-مرکز البرز
۲۶ پیام نور-مرکز اصفهان
۲۷ پیام نور-مرکز مشهد
۲۸ پیام نور-مرکز شیراز
گرایش ها:
آیرودینامیک:
از مهمترین پایههای هوافضا بهشمار میرود. علم آیرودینامیک بهمطالعه و بررسی جریان هوا و محاسبهٔ نیروها و گشتاورهای ناشی از آن بر روی جسم پرنده، میپردازد.
پیشرانش:
دانش پیشرانهها بهمطالعه و بررسی سامانههای جلوبرنده(موتور)، اعم از موتورهای هوازی و غیرهوازی میپردازد. موتورهای هوازی شامل موتورهای پیستونی و چرخپرهای (توربینی) است که از هوا بهعنوان اکسیدکننده استفاده نموده و سوخت را با خود حمل میکنند. اما موتورهای غیرهوازی مانند موتور موشکها و فضاپیماها است که سوخت و اکسیدکننده را با خود حمل میکنند.
دینامیک پرواز و کنترل:
دینامیک پرواز با بهرهگیری از دادههای هواپویشی، هندسی و وزنی، بهمطالعه و بررسی رفتار و حرکات هواپیما میپردازد. در واقع علم دینامیک پرواز به بررسی برد، مسافت نشست و برخاست (طول باند)، چگونگی تاف وسیلهٔ پرنده میشود میپردازد.
سازههای هوافضایی:
سازههای هوافضایی بهمطالعه، بررسی و بهینهسازی سازههای هواپیما و دیگر وسایل پرنده میپردازد.
مهندسی فضایی:
مهندسی فضایی شاخهای از هوافضا است که بهبررسی پیشرانش، آیرودینامیک، سازه و مکانیک پرواز حامل (موشک ) و پرتابه (ماهواره) در فضا میپردازد.
ردیف نام درس
۱ آزمایشگاه ایرودینامیک
۲ آزمایشگاه ترمودینامیک و انتقال حرارت
۳ آزمایشگاه دینامیک پرواز
۴ آزمایشگاه دینامیک گازها
۵ آزمایشگاه فیزیک الکتریسیته و مغناطیس
۶ آزمایشگاه مبانی مهندسی برق و الکترونیک
۷ آزمایشگاه مقاومت مصالح
۸ آزمایشگاه مکانیک سیالات
۹ آمار و احتمالات
۱۰ آیروالاستیسیته
۱۱ آیرودینامیک ۱
۱۲ آیرودینامیک ۲
۱۳ آیرودینامیک ۳
۱۴ آیرودینامیک تجربی
۱۵ ارتعاشات
۱۶ استاتیک
۱۷ اصول جلوبرندهها
۱۸ اصول راکتها
۱۹ انتقال حرارت
۲۰ انقلاب اسلامی و ریشههای آن از قرن سیزدهم
۲۱ ایرودینامیک هلیکوپتر
۲۲ برنامه نویسی کامپیوتر
۲۳ پروژه تخصصی
۲۴ پلاستیسیته و آزمایشگاه
۲۵ تئوری آیرودینامیک ملخ
۲۶ تئوری تنش حرارتی
۲۷ تاریخ اسلام
۲۸ تحلیل سازهها
۲۹ تربیت بدنی ۲
۳۰ ترمودینامیک ۱
۳۱ ترمودینامیک ۲
۳۲ تعادل و کنترل هواپیما
۳۳ توربوماشینها
۳۴ جریان لزج
۳۵ دینامیک ۱
۳۶ دینامیک ۲
۳۷ دینامیک پرواز
۳۸ دینامیک گازها
۳۹ دینامیک هلیکوپتر
۴۰ ریاضی عمومی ۱
۴۱ ریاضی عمومی ۲
۴۲ ریاضیات مهندسی
۴۳ زبان تخصصی مهندسی صنایع هوایی
۴۴ زبان خارجی ۱ (نظری و عملی)
۴۵ زبان خارجی ۲ (نظری و عملی)
۴۶ زیستشناسی
۴۷ سوخت و احتراق
۴۸ شیمی عمومی
۴۹ طراحی سازههای صنایع هوایی
۵۰ طراحی هواپیما ۱
۵۱ طراحی هواپیما ۲
۵۲ علم مواد
۵۳ فارسی ۱
۵۴ فارسی ۲
۵۵ فیزیک الکتریسیته و مغناطیس
۵۶ فیزیک حرارت
۵۷ فیزیک مکانیک
۵۸ مبانی مهندسی برق و الکترونیک
۵۹ متون اسلامی (آیات و احادیث)
۶۰ محاسبات عددی
۶۱ معادلات دیفرانسیل
۶۲ معارف اسلامی ۲
۶۳ مقاومت مصالح ۱
۶۴ مقاومت مصالح ۲
۶۵ مقاومت مصالح ۳
۶۶ مقدمهای بر مکانیک سیالات عددی
۶۷ موتورهای احتراق داخلی
۶۸ مکانیک سیالات
۶۹ مکانیک مدارهای فضایی
۷۰ نقشهکشی صنعتی ۱
۷۱ نقشهکشی صنعتی ۲
۷۲ کارآموزی
۷۳ کارگاه ۱
۷۴ کارگاه ۲
۷۵ کارگاه ۳
۷۶ کنترل اتوماتیک
لیست ارائه شده دروس مقطع کارشناسی رشته مهندسی هوافضا می باشد.که به تفکیک به این صورت می باشد:
دروس پایه: ریاضی عمومی ۱، ریاضی عمومی ۲، فیزیک ۱، فیزیک ۲، الگوریتمها و برنامه سازی کامپیوتر، معادلات دیفرانسیل، آزمایشگاه فیزیک ۱، آزمایشگاه فیزیک ۲و محاسبات عددی
دروس اصلی: استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، ریاضیات مهندسی، مبانی مهندسی برق، آزمایشگاه مبانی مهندسی برق، مقدمهای بر مهندسی هوافضا، مکانیک سیالات، ترمودینامیک ۱، ترمودینامیک ۲، آزمایشگاه ترمودینامیک و انتقال حرارت، آزمایشگاه سیالات، آزمایشگاه مقاومت مصالح، ارتعاشات مکانیکی، علم مواد، کنترل اتوماتیک، انتقال حرارت، نقشه کشی صنعتی ۱، نقشه کشی صنعتی ۲و تحلیلی سازههای هوایی
دروس تخصصی: آیرودینامیک ۱، آیرودینامیک ۲، مکانیک پرواز ۱، مکانیک پرواز ۲، طراحی هواپیما ۱، طراحی هواپیما ۲، طراحی سازههای هوافضایی، اصول جلوبرندهها، آزمایشگاه آیرودینامیک ۱، آزمایشگاه آیرودینامیک ۲ و زبان تخصصی
دروس اختیاری: مکانیک مدارهای فضایی، مقاومت مصالح ۲، تئوری تنش حرارتی، پلاستیسیته عملی و تغییر شکل فلزات، آیرودینامیک هلیکوپتر، آیروالاستیسیته، طراحی اجزا۱، طراحی اجزا ۲، آمارو احتمالات، آیرودینامیک ۳، روشهای تجربی در آیرودینامیک، تئوری آیرودینامیک ملخ، جریان لزج، مقدمهای بر مکانیک سیالات عددی، موتورهای احتراق داخلی، سوخت و احتراق، اصول راکتها، توربوماشینها، مدیریت صنعتی، طراحی، کنترل و کاربرد سیستمهای ماهواره، سیستمهای اتوماتیک در فضا، کاربرد المانهای محدود وطراحی به کمک کامپیوتر
دروس کارگاهی: کارگاه ورقکاری و جوشکاری، کارگاه ابزار دقیق و اندازه گیری در هواپیما، کارگاه موتور، بدنه و سیستمهای هواپیما
در مقطع کارشناسی ارشد:
طول دوره تحصیل
مدت زمان تحصیل پیش بینی شده برای تکمیل دوره کارشناسی ارشد ۲ سال می باشد.
تعداد واحدها
برنامه این دوره مشتمل است بر:
الف: دروس اجباری شامل: ریاضیات پیشرفته و محاسبات عددی پیشرفته ۱ هر یک سه واحد جمعاً ۶ واحد
ب: پایان نامه کارشناسی ارشد به ارزش ۶ واحد و سمینار به ارزش ۲واحد
ج: رشته اصلی شامل چهار درس از درسهای تخصصی__
مهندس هوافضا می تواند در صنایعی که به طراحی و تولید هواپیماها، موشک ها، سیستم های دفاعی، ماهواره ها و یا فضاپیماها می پردازند، کار کند. کاربرد زمینههای مطالعاتی یک مهندس هوافضا تنها به طراحی هواپیما و وسایل پرنده محدود نمیشود در نتیجه یک مهندس هوافضا علاوه بر شرکتهای هوایی و هواپیمایی، در نیروگاهها، صنایع نفت و گاز و صنایع خودروسازی فرصتهای شغلی خوبی دارد. با داشتن تجربه و دانش لازم، مهندس هوافضا می تواند در بخش تحقیق و توسعه این نوع شرکت ها مشغول به کار شود.
به بیان دیگر مهندس هوا فضا می تواند در صنایع و مؤسسات تحقیقاتی هواپیمایی ، موشکی و ماهواره فعالیت کنند. همچنین در کلیه مؤسسات و سازمان هایی که به نحوی از وسایل پرنده استفاده می کنند، به عنوان کارشناس تحقیق در عملیات و تعمیر و نگهداری فعالیت نماید. از سوی دیگر چون سازه اتومبیل و کشتی مشترکات زیادی با سازه یک هواپیما دارد و توربین های گاز یک نیروگاه یا ایستگاه پمپ گاز همانند یک موتور جت تحلیل و طراحی می گردد، یک مهندس هوا فضا علاوه بر شرکت های هوایی در نیروگاه ها، صنایع نفت و گاز و صنایع خودروسازی فرصت های شغلی خوبی دارد. علاوه بر ساخت هواپیما فارغ التحصیلان رشته مهندسی هوافضا می توانند در فرودگاهها در قسمت تعمیر و نگهداری هواپیما و همچنین در صنایع دفاع روی طراحی موشک و جنگ افزارها فعالیت کنند یا می توانند روی آئرودینامیک خودروها، سازه های خودروسازی و تولید توربین های بخار برای تولید برق کار کنند.
مهندس هوافضابرخی از شرکت های خصوصی در ایران در حوزه محدود، کار سفارشی انجام می دهند مثل طراحی اولیه و مشاوره پروژه های دانشگاهی و اختراعی، ساخت پرنده های تصویر بردار و …. مهندس هوافضا می تواند در این شرکت ها نیز مشغول به کار شود.
برخی از متخصصان مهمترین مشکل رشته مهندسی هوافضا را جدید بودن آن می دانند و این که هنوز برای آن برنامهریزیهای لازم صورت نگرفته و در نتیجه پراکندهکاری در این رشته زیاد است و در کل جذب نیروی انسانی از کانال صحیحی انجام نمیگیرد. اگر این نوع مشکلات رفع شود، مهندسی هوافضا از بازارکار بسیار مناسبی برخوردار می شود.
آینده شغلی ، بازار کار ، درآمد
در مورد مشکلات و دشواریهای شغلی فارغالتحصیلان این رشته نیز دکتر رئیسی میگوید: مهمترین مشکل این رشته جدید بودن آن است و این که هنوز برای آن برنامهریزیهای لازم به صورت کلان تدوین نشده است و در نتیجه پراکندهکاری در این رشته زیاد است و در کل جذب نیروی انسانی از کانال صحیحی انجام نمیگیرد وگرنه عمدتا فارغالتحصیلان این رشته از نظر بازارکار مشکلی ندارند.
همانطور که پیش از این گفتیم هدف اصلی صنعت هوافضا طراحی و ساخت وسایل پرنده است، در نتیجه فارغالتحصیلان مهندسی هوافضا میتوانند در صنایع و موسسات تحقیقاتی هواپیمایی ، موشکی و ماهواره فعالیت بکنند و همچنین در کلیه موسسات و سازمانهایی که به نحوی از وسایل پرنده استفاده میکنند، به عنوان کارشناس تحقیق در عملیات و تعمیر و نگهداری خدمت کنند. اما علاوه بر اشتغال در مراکز فوق یک مهندس هوافضا با تسلط بر علوم آئرودینامیک، طراحی سازه و روشهای طراحی توربو ماشینها توانایی کار در شاخههای متعددی از مهندسی و پروژههای خارج از حیطه صنایع هوافضایی را نیز دارد.
دکتر رئیسی در همین زمینه میگوید: کاربرد زمینههای مطالعاتی یک مهندس هوافضا تنها به طراحی هواپیما و وسایل پرنده محدود نمیشود. برای مثال آئرودینامیک خودروهااز برخی جهات شباهت زیادی به آئرودینامیک هواپیما دارد و امروزه در اغلب صنایع خودروسازی با استفاده از تونل باد و علم آئرودینامیک ، خودروهای کم مصرفتری میسازند. فرایند سیستمهای کنترل صنعتی نیز با فرایندهای طراحی کنترل در وسایل پرنده بر یک مبنا است و همچنین سازه اتومبیل و کشتی مشترکات زیادی با سازه یک هواپیما دارد و بالاخره توربینهای گاز یک نیروگاه یا ایستگاه پمپ گاز همانند یک موتور جت تحلیل و طراحی میگردند. در نتیجه یک مهندس هوافضا علاوه بر شرکتهای هوایی در نیروگاهها، صنایع نفت و گاز و صنایع خودروسازی فرصتهای شغلی خوبی دارد.
مهمترین شرکت ها و سازمان های فعال در صنعت هوافضا که مهندسان هوافضا می توانند در آنها مشغول کار شوند
سازمان صنایع هوایی (ساخت و تعمیرات اساسی انواع پرنده های نظامی و تجاری)
شرکت صنایع هواپیماسازی ایران
شرکت پنها (بزرگترین پشتیبان تعمیرات سنگین ناوگان بالگردهای کشور)
صنایع هوایی قدس (طراحی، ساخت، ارائهی خدمات گسترده پس از فروش انواع پهپاد و پرندههای بدون سرنشین، تولید و بهسازی انواع ملخ، چترهای نجات و چترهای فرود خودکار و غیر خودکار، طراحی و ساخت ایستگاههای کنترل زمینی (G.C.S)، سیستمهای الکترونیک پروازی، تصویربرداری هوایی، هدفیابی، ردگیری و رهیابی اپتیکی، اویونیکی و غیره)
درآمد و حقوق مهندس هوافضا :
به طور کلی می توان گفت که اگر یک مهندس هوافضا وارد یکی از شرکتهای دولتی و یا نظامی شود، تا مدتی حقوق و مزایای او از نظام پرداخت دولتی و یا نظامی تبعیت می کند مگر اینکه تخصص او در حدی باشد که بتوانید مطالبه حقوق و مزایای بیشتری نماید و به صورت خاص با او قرارداد منعقد نمایند.
اما در صورتی که مهندس هوافضا وارد صنعت های دیگری غیر از هوافضا شود، نحوه پرداخت حقوق اش از مدل حقوقی مرسوم در آن صنعت پیروی می کند. به عبارت دیگر اگر محل کار او یک سازمان یا شرکت دولتی باشد، حقوق دریافتی تابع نظام های پرداخت دولتی است. در صورتی که مهندس هوافضا در شرکت های خصوصی استخدام شود، با توجه به میزان تخصص، توانمندی و تجربه خود می تواند در خصوص میزان حقوق با آنها وارد مذاکره شود.
در جدیدترین پژوهش صورت گرفته در اواخر سال ۱۳۹۲ توسط تعدادی از متخصصان شغلی کشور، گروه های مختلف شغلی از نظر درآمدی مورد بررسی قرار گرفته اند. بر این اساس متوسط حقوق و درآمد مهندسان هوافضا در سمت های مختلف شغلی و در رده های مختلف سازمانی (کارشناس، سرپرست و مدیر) استخراج شده است.
برخی از سمت هایی که در این پژوهش در نظر گرفته شده اند شامل کارشناس فنی، کارشناس طراحی، سرپرست تولید، بازرس، مدیر اجرایی، مدیر پروژه و … می باشند که یک مهندس هوافضا می تواند در هر یک از آنها استخدام شده و فعالیت نماید.
برای مهندس هوافضا در هر سمت و در هر رده سازمانی حداقل، حداکثر و متوسط درآمد ماهیانه ذکر شده است. به عنوان مثال مهندسان هوافضایی که در سمت کارشناس فنی در رده کارشناس کار می کنند، در اواخر سال ۱۳۹۲، حداقل درآمد ۸۰۰۰۰۰ تومان، حداکثر درآمد ۲۰۰۰۰۰۰ تومان و متوسط درآمد ماهیانه ۱۲۰۰۰۰۰ تومان را داشته اند.